گزارش همایش منطقه‌ای جنوب غرب و مرکز آسیای اتحادیه‌ی بین‌المللی نجوم
گزارش سفر به ارمنستان و شرکت در همایش منطقه‌ای جنوب غرب و مرکز آسیای اتحادیه‌ی بین‌المللی نجوم
معین مصلح
شهریور ۱۴۰۳
کشورهای حوزه‌ی جنوب غرب و مرکز آسیا از سال ۱۳۹۴ – ۲۰۱۵ در یک همکاری و تعامل مشترک در حوزه‌ی نجوم بوده‌اند. این همکاری با شروع به فعالیت دفتر اتحادیه‌ی بین المللی نجوم در کشور ارمنستان، آغاز گشت. از شروع این همکاری، منجمان ایرانی به خصوص دانشجویان ایرانی هم در حوزههای تخصصی و هم در حوزههای گردشگری نجومی فعالیت‌های مشترکی را با کشور ارمنستان داشته‌اند.
در این سخنرانی، ابتدا مروری جامه بر سیر تاریخی تحول علم نجوم در ایران ارایه شد که به سه دوره‌ی مهم باستان، دوران اسلامی و دوران معاصر اشاره گشت. پس از گزارش کوتاه از اثرگذاری منجمان دوران‌های قدیم ایران، بر تحولات و شکل‌گیری نجوم در دوران معاصر تمرکز شد که با ساخت رصدخانه خورشیدی دانشگاه تهران، رصدخانه ابوریحان بیرونی در دانشگاه شیراز و رصدخانه توسی در دانشگاه تبریز در ده‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ خورشیدی، آغاز شد. در ادامه اشاره شد که دوره‌ی معاصر، از سال‌های انتهایی دهه‌‌ی ۱۳۷۰ و آغازین ۱۳۸۰، سرعت رشد علمی در این حوزه افزایش قابل توجهی داشت. به طوریکه تا شهریور ۱۴۰۳، محققان ایرانی بیش از ۵۳۰۰ مقاله داوری شده را منتشر کردند که بیش از ۱۲۶۴۰۰ استتناد بدست آوره‌اند که نشان دهنده‌ی تاثیر رو به رشد جامعه‌ی علمی نجوم کشور است. این رشد طیف گسترده‌ای از زیرشاخه‌ها را در بر می‌گیرد، هرچند که قسمت‌های نظری و کیهان‌شناسی بیشترین سهم و تمرکز را به خود اختصاص می‌دهند. در این ارایه، همچنین به معرفی حدود ۴۰ موسسه و دانشگاه فعال در سطح کشور که در حوزه‌ی نجوم و کیهان‌شناسی فعالیت دارند پرداخته شد. به خصوص، اشاره شد که پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، دانشگاه صنعتی شریف، موسسه اخترفیزیک مراغه، دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه شیراز، بیشترین تاثیر گذاری را با توجه به چاپ مقالات در برترین مجلات معتبر علمی در حوزه‌ی علم نجوم دارند.
- سپس اشاره شد که در سال‌های اخیر، نجوم رصدی در حوزههای گوناگون، همانند فیزیک خورشید تا نجوم فراکهکشانی و کیهان‌شناسی مشاهداتی، توسعه‌ی زیادی یافته است. نقطه عطف مهم در این پیشرفت، ساخت رصدخانه‌ی ملی ایران با تلسکوپ ۳.۴ متری است که در حال حاضر در مرحله‌ی راه‌اندازی علمی است. این رصدخانه قرار است که توانایی‌های نجوم مشاهداتی را در ایران افزایش دهد و همکاری‌های بین‌المللی را تقویت نماید.
در ادامه به معرفی مجله‌ی نجوم و اخترفیزیک ایران اشاره شد که یک مجله به زبان انگلیسی است و از سال ۱۳۹۳ در ایران به چاپ می‌رسد و بستر مهمی است برای انتشار پژوهش‌های صورت گرفته در نجوم. این مجله با هیات دبیران بین‌المللی به داوری و ارزیابی مقالات می‌پردازد. گزارشی از برگزاری همایش‌های سالانه در حوزه ی نجوم و اخترفیزیک در ایران ارایه شد و همچنین گزارشی کوتاه از کارگاه‌های برگزار شده در چند سال اخیر نیز داده شد.
- در نهایت، جامعه پر رونق نجوم آماتوری در ایران، با مشارکت عمومی گسترده از طریق باشگاه های نجوم، رسانه‌ها، طرح‌های آموزشی و گردشگری نجومی برجسته سازی شد. این فعالیت‌ها منعکس‌کننده اشتیاق ریشه‌دار برای نجوم در کشور است و بر پتانسیل رشد بیشتر در نجوم حرفه‌ای و آماتور تأکید می‌کند و همکاری‌های بین‌المللی بیشتری را تقویت می‌کند.
- در این همایش، حضور پر رنگ محققان جوان ایرانی، از دانشجویان دکتری یا محققان پسادکتری چشم‌گیر بود و فعالیت‌های متنوع ایشان، مورد استقبال بود. در کنار همایش، همچنین فرصت تعامل بیشتر با نمایندگان کشورهای مختلف همانند روسیه و گرجستان فراهم شد تا زمینه‌ساز همکاری و تعامل علمی در حوزه‌ی نجوم و اخترفیزیک شود.
- در پایان جا دارد تا از حمایت‌های هیات مدیره‌ی انجمن نجوم ایران، جهت مشارکت و ارایه گزارش کمال سپاس و قدردانی خود را ابراز دارم. همچنین، از همکاران محترم، آقایان دکتر امین فرهنگ، دکتر حبیب خسروشاهی، ابوالقاسم رحمانی آملی، خانم دکتر مطهره محمدپور و تیم آمار انجمن نجوم ایران برای کمک در ارایه‌ی گزارش، سپاسگزارم.
